پرس پرفشار تا وقت اضافه لیگ
سپاهان، استقلال و دورنمای فصل آینده
پرسینگ پرفشار سپاهان در سراسر ۹۰ دقیقه اجازهی نفس کشیدن را از استقلالیها گرفته بود.
به گزارش ورزش سه، یکی از طولانیترین دورههای تاریخ لیگ برتر فوتبال ایران سرانجام با قهرمانی پرسپولیس به پایان رسید. در هفتهی آخر مسابقات، ۹ دیدار همزمان برگزار شد که پرسپولیس با برتری ۲-۰ مقابل پیکان در شهر قدس، جشن قهرمانی به پا کرد. اما جدال حساسی هم در ورزشگاه آزادی پیگیری شد و شاگردان فرهاد مجیدی که عنوان سومیشان قطعی شده بود، با هدف آمادگی بیشتر برای جام حذفی، پذیرای سپاهان نویدکیا بودند که در انتظار معجزه برای قهرمانی بود. در نهایت این زردپوشان نقش جهان بودند که آزادی را با ۳ امتیاز کامل ترک کردند و به اولین تیم تاریخ لیگ برتر تبدیل شدند که با کسب ۶۵ امتیاز، موفق به قهرمانی نشده است.
نیمهی اول؛ تقابل پرس از جلو و پرس از مرکز!
سپاهان بازی را با آرایش پایهی ۱-۳-۲-۴ و استقلال با ۱-۲-۴-۳ آغاز کرد( تصویر ۱). آبیها هنگام ساخت بازی از عقب زمین سعی داشتند آرایش ۳-۳-۱-۳ را به خودشان بگیرند و بعد از رد کردن نیمهی زمین سپاهان( فاز دوم و سوم بازیسازی)، آرایش خود را با بالا رفتن غفوری و نادری، به ۵-۲-۳ تبدیل کنند.( تصویر ۲ و ۳) اما واقعیت آن بود که پرسینگ بسیار سنگین اصفهانیها از جلوی زمین در اکثر دقایق بازی، عملاً فرصت ساخت بازی را از شاگردان مجیدی گرفته بود و آنها در بسیاری از صحنهها، چارهای جز ارسالهای بلند از دروازه یا خط دفاع نداشتند.( تصویر ۴ و ۵) آمار ۱۰ پاس بلند حسینی، ۱ پاس بلند مرادمند، ۳ پاس بلند یزدانی و ۴ پاس بلند دانشگر بهخوبی گویای ماجرا است. در این میان توانایی بالای دانشگر در ارسال پاس طولی چندین بار به آبیها کمک کرد تا هنگام اجرای کمفشارتر پرسینگ توسط سپاهانیها، آبیها را پشت خط هافبک سپاهان صاحب توپ کند.
تصویر ۱: آرایش پایهی هر دو تیم در شروع بازی. میبینید که آرایش استقلال بیشتر از ۱-۲-۴-۳، به ۵-۲-۳ شبیه است. ۵-۲-۳ آرایشی بود که استقلال برای حمله در نیمهی زمین سپاهان از آن بهره میگرفت.
تصویر ۲: آرایش ۳-۳-۱-۳ استقلال هنگام ساخت بازی از عقب زمین. ریگی عقبتر از رضاوند، جلوی ۳ مدافع میانی قرار گرفته و غفوری، رضاوند و نادری، همعرض شدهاند. در این صحنه شاهدیم که دانشگر یک پاس طولی عالی را به مقصد اسماعیلی ارسال میکند. او تنها مدافع میانی استقلال بود که هم پاسهای طولی خوبی ارسال کرد و هم پاسهای بلند با دقت بالا.
تصویر ۳: آرایش استقلال در دقایق پایانی مسابقه از همان عقب زمین هم به شکل ۵-۲-۳ بود. یکی از نکات مهم تصویر پایین، درک درست ۵ بازیکن جلوی زمین آبیها از فضاست. آنها بهخوبی به ۵ کانال ایجاد شده بین چهار مدافع سپاهان حمله میکنند و هر کدام، یک کانال را به خود اختصاص میدهند.
تصویر ۴: حسینی ریسک نمیکند و توپ را بلند میزند.
تصویر ۵: سپاهانیها علیرغم زدن سر اول، در تصاحب توپ دوم ناکام میمانند و روی پاس مطهری به اسماعیلی، موقعیت خوبی نصیب استقلال میشود که در نهایت ضربهی فرشید را نیازمند مهار میکند. سپاهان در این دیدار ۲۷ بار توپهای دوم را تصاحب کرد، در حالی که این عدد برای استقلال روی ۳۵ بود.
پرسینگ اصفهانیها به صورت ترکیبی از یارگیری نفر به نفر ( Man marking) و مهار فضا( Zonal marking) اجرا میشد؛ خلعتبری، شهباززاده، محبی، رفیعی، حاجیصفی و حتی اسماعیلیفر و نورافکن، ۳ مدافع میانی، دو هافبک مرکزی و دو پیستون استقلال را Mark میکردند و پشت این ۷ نفر، محمد کریمی مسئول پوشش فضای جلوی مدافعان سپاهانیها بود. تأکیدها و تهییجهای مداوم علیرضا مرزبان در سراسر ۹۰ دقیقه از لب خط مبنی بر بالا بازی کردن بازیکنان سپاهان و اعمال فشار روی بازیکنان استقلال، کمک شایانی به پرسینگ مؤثر اصفهانیها کرد. آمار فوقالعادهی ۱۶ قطع توپ و ۸ تکل موفق سپاهان در زمین استقلال به خوبی گویای مؤثر بودن این الگوی پرس زردهاست( تصاویر ۶ و ۷)
تصویر ۶: الگوی پرسینگ سپاهان در این تصویر کاملاً مشخص است. ۷ بازیکن استقلال توسط ۷ بازیکن سپاهان Mark شده و در پشت این ۷ نفر هم کریمی مسئول پوشش است.
تصویر ۷: بار دیگر پرسینگ شدید اصفهانیها در زمین استقلال. در این صحنه، مهدیپور به عنوان «Pressing trigger» یا « هدف پرس» بازیکنان سپاهان شناسایی میشود، زیرا در لحظهی ارسال پاس توسط یزدانی به سوی او، پشتش به سمت دروازهی حریف است و تا بخواهد بچرخد، چند ثانیه زمان میبرد. همین چند ثانیه فرصت مناسبی را در اختیار رفیعی میگذارد تا روی پایش برود و توپ را پس بگیرد. همچنین نحوهی ایستادن شهباززاده هم تماشایی است. او به نحوی ایستاده که میتواند برای حمایت از رفیعی، روی پای مهدیپور برود، اما اگر هم این کار را کند، مرادمند را در « پوشش سایه» خود قرار داده است. یعنی امکان ارسال پاس مهدیپور به او را از بین برده است. در ادامهی این صحنه، سلمانی فرصتی عالی را برای سپاهان از دست میدهد.
آن سوی میدان، استقلالیها هم تصمیم به اجرای پرسینگ از مرکز زمین با آرایش ۳-۴-۳ گرفتند.( تصویر ۸) سپاهان از چندین آرایش متفاوت برای ساخت بازی از عقب زمین استفاده میکرد: ۳-۲-۳-۲، ۳-۱-۴-۲ و ۴-۴-۲. آنها در نیمهی اول بیشتر از آرایش ۳-۲-۳-۲ استفاده میکردند؛ در نتیجه ۳ نفر خط دوم سپاهان، نورافکن، کریمی و اسماعیلیفر، مقابل ۴ بازیکن خط دوم استقلال( غفوری، ریگی، رضاوند و نادری) که توسط قایدی و اسماعیلی حمایت میشدند، فاقد برتری عددی بودند و از همین طریق آبیها هم قطع توپها( ۸ مورد) و تکلهای موفق( ۵ مورد) خوبی در نیمهی زمین سپاهان داشتند و در بسیاری از صحنهها ۴ مدافع سپاهان را مجبور به ارسالهای بلند کردند. آمار ۷ پاس بلند نیازمند، ۲ پاس بلند گولسیانی، ۱ پاس بلند پورقاز، ۲ پاس بلند اسماعیلیفر و ۴ پاس بلند نورافکن، تأییدکنندهی آن است که سپاهان هم تا حدودی تحت فشار بوده است.( تصویر ۹)
تصویر ۸: پرسینگ عالی استقلال در مرکز زمین با آرایش ۳-۴-۳. به فاصلهی کم بین خطوط استقلال و حمایت عالی یزدانی از خط دوم آبیها دقت کنید که منجر به بازپسگیری توپ برای تیم در زمین حریف میشود
تصویر ۹: ساخت بازی سپاهان از عقب زمین با آرایش ۳-۲-۳-۲. دو فریم بالا، ادامهی یک حمله هستند.
نیمهی دوم؛ تعویضهای مؤثر نویدکیا و عقبنشینی بیمورد استقلال
نیمهی دوم با دو تعویض برای سپاهان و یک تعویض برای استقلال آغاز شد: میرزایی به جای محبی، سلمانی به جای حاجیصفی و نادری به جای کریمزاده. محرم برای نجات دادن تیمش از زیر پرسینگ استقلال از مرکز زمین، آرایش ساخت بازی خود را به ۴-۴-۲ یا ۳-۱-۴-۲ تغییر داد و یاسین سلمانی را در خط دوم به محمد کریمی اضافه کرد. از سوی دیگر استقلال هم نیمهی دوم را محتاطتر آغاز کرد و آرایش خود را هنگام دفاع به ۱-۴-۵ «Mid -block» تغییر داد تا دیگر خبری از آن پرسینگ مرکز زمین نباشد. یکی از مشکلات استقلال در نیمهی دوم، فاصلهی خط فشار استقلال با ۴ نفر پشتشان بود. این مورد باعث شد فضای زیادی در بلاک دفاعی استقلال، درست در جلوی ۴ هافبکشان( فضای معروف به منطقهی ۱۱)، ایجاد شود. در نتیجه هر دو گل سپاهان از همین فضا طراحی شد. ( تصاویر ۱۰، ۱۱ و ۱۲)
تصویر ۱۰: ساخت بازی سپاهان با آرایش ۴-۴-۲. به فاصلهی زیاد بین مطهری و ۴ نفر پشت سرش دقت کنید که فضای زیادی را در اختیار سلمانی قرار داده است. یکی از نکات مهم این صحنه، مربوط به زمانی است که پورقاز صاحب توپ است و کادرفنی استقلال از لب خط بر سر مطهری فریاد میزند: « پاس طولی نده!» در حالی که پورقاز دقیقاً با یک پاس طولی کوتاه، سلمانی را صاحب توپ میکند. در ادامه سلمانی هم بهراحتی یک پاس طولی را از فضای میان ریگی-رضاوند به رفیعی میدهد.
تصویر ۱۱: در نهایت هم رفیعی با یک پاس تودر، میرزایی را با حسینی تک به تک میکند و میرزایی گل اول را میزند. جایگیری عجیب مرادمند هنگام ارسال پاس رفیعی که منجر به پر کردن آفساید میشود، قابل توجه است.
تصویر ۱۲: در این صحنه استقلال مشغول دفاع با آرایش ۳-۴-۳ است، اما باز هم فاصلهی زیادی میان ۳ نفر خط فشار و ۴ نفر پشت سرشان وجود دارد، در نتیجه کریمی به راحتی در منطقهی ۱۱ صاحب توپ میشود، یک پاس زیبا را برای میرزایی پشت مدافعان استقلال ارسال میکند، میرزایی هم یک پاس گل خوب را برای شهباززاده میفرستد.
جمعبندی
محرم نویدکیا و کادر پرتعدادش در اولین فصل حضورشان در قامت مربیان سپاهان، عملکرد بسیار درخشانی داشتند. شاید در ابتدای فصل کسی فکر نمیکرد زردهای نقش جهان در همین اولین فصلشان با کادر جدید در قامت یک مدعی ظاهر شوند، اما تیم نویدکیا با ارائهی بازیهای بسیار روان و هیجانانگیز که رگههایی از « Positional Play» تیمهای پپ گواردیولا را در خود داشت، قلبهای بسیاری را تسخیر کرد. شاید آن چه میان آنها و قهرمانی فاصله انداخت، عدم صلابت ساختار دفاعیشان بود. نقیصهای که رفعش سپاهان را به رقیب سرسختتری برای پرسپولیس تبدیل خواهد کرد.
فرهاد مجیدی هم توانست در مدت کوتاه حضورش در استقلال، علیرغم مشکلات فراوان مدیریتی و جدا شدنهای متوالی دستیارهایش، نتایج قابل قبولی کسب کند. او پس از هفتهها آزمون و خطا، سرانجام آرایش مدنظر خود( ۱-۲-۴-۳) را با توجه به عمق ترکیبش پیدا کرد و با کمک این آرایش توانست ساختار دفاعی رسوخناپذیری برای آبیها ایجاد کند. یکی از بزرگترین مشکلات استقلال در این فصل در بحث بازیسازی از عقب زمین بود. آنها زمانی که تحت پرسینگ حریف، هافبکهای میانیشان را در دسترس نداشتند، اغلب دچار مشکل میشدند. مجیدی برای رفع این نقیصه یا باید به دنبال مدافعان میانی بازیسازتری برود یا روی توانایی ارسال پاس طولی همین مدافعانش کار کند. همچنین او نیاز دارد برنامههای متنوعتری برای شکستن پرس حریفان ( با کمک آرایشهای دفاعی پرسشکن) و باز کردن بلاکهای دفاعی عمیقشان داشته باشد. رفع این نقیصهها، تیم فرهاد را هم در کنار سرخهای تهران و زردهای اصفهان، در جدالی نفسگیر برای تصاحب جام ۲۱ قرار خواهد داد.
علی کمانگری
منبع دادههای آماری: مجموعهی «یازده»